การใช้คำ
๑. ความหมายของคำ
๑.๑ คำที่มีความหมายเฉพาะ
๑) คำที่มีความหมายตามตัวกับความหมายเชิงอุปมา
ความหมายตามตัว = ความหมายเดิม เช่น ลูกเสือคล้ายลูกแมว (ลูกของเสือ)
ความหมายเชิงอุปมา =ความหมายเทียบเคียง เช่น การที่เขาอุปการะลูกของโจรที่ถูกประหารชีวิตไว้เท่ากับเลี้ยงลูกเสือไว้ในบ้าน (ลูกของโจร)
๒) คำที่มีความหมายนัยตรงกับความหมายนัยประหวัด
ความหมายนัยตรง = ความหมายตามตัว หรือความหมายเชิงอุปมาที่เข้าใจทั่วไป
ความหมายในประหวัด = ความหมายเชิงอุปมา ชวนให้หวนคิดไปทางใดทางหนึ่ง เช่น เจ้าพ่อ หมายถึง ผู้มีอิทธิพลในถิ่นนั้น อาจนึกประหวัดว่าเป็นคนดีมีศีลธรรม หรือคนทุรศีลก็ได้
๑.๒ คำที่มีความหมายเปรียบเทียบกับคำอื่น
๑) คำที่มีความหมายเหมือนกันหรืออย่างเดียวกัน
คำไวพจน์ คือ คำพ้องความหมาย เช่น บอก กล่าว เล่า แจ้ง แถลง ดำรัส ทูล มีพระดำรัส มีพระราชดำรัส มีพระราชกระแส หมายถึง พูด
คำไวพจน์ไม่สามารถใช้แทนกันได้ทุกคำ ต้องคำนึงถึงระดับภาษา ความเป็นทางการ โอกาส ความคุ้นเคย เช่น ภาษาสุภาพกับไม่สุภาพ ภาษาแบบแผนกับไม่แบบแผน ภาษาสำหรับเด็กกับผู้ใหญ่ ภาษาสามัญกับภาษาการประพันธ์
๒) คำที่มีความหมายคล้ายกันหรือร่วมกัน
บางคำมีความหมายบางส่วนร่วมกัน แต่มีความหมายเฉพาะต่างกัน
๓) คำที่มีความหมายตรงกันข้าม
ความหมายตรงข้ามภายในตัว ไม่ต้องใช้คำว่า ไม่ ประกอบข้างหน้า เช่น รวย-จน ชนะ-แพ้
๔) คำที่มีความหมายครอบคลุมคำอื่น
ความหมายกว้างครอบคลุมคำจำพวกเดียวกัน เช่น เครื่องสำอาง เครื่องครัว สุขภัณฑ์
๒. การเลือกใช้คำ
๒.๑ ใช้คำให้ตรงความหมาย
ไม่ใช้คำที่มีความกำกวม ควรใช้บริบทช่วยเพื่อระบุความชัดเจนของคำให้มีความหมายตรงตามที่ต้องการ ใช้คำเชื่อม คำบุพบท ลักษณนาม คำขยายให้เหมาะสมกับเรื่องราว เช่น
– เขารักลูกน้องมาก ต้องระบุให้ชัดเจนว่า ลูกของน้อง หรือ ลูกน้องร่วมงาน
– ลักษณนาม รูป ใช้กับภิกษุสามเณร องค์ ใช้กับสิ่งที่เคารพบูชาในศาสนา และใช้เป็นลักษณะนามของอวัยวะหรือของบางอย่างในพระเจ้าแผ่นดิน
– ลักษณนาม โรง ใช้กับสิ่งปลูกสร้างซึ่งเรียกว่าโรง หลัง ใช้กับสิ่งปลูกสร้างที่มีลักษณะเป็นเรือน
– ใช้ จ้ะ จ๊ะ จ๋า ค่ะ คะ ขา ให้ถูกต้อง
๒.๒ ใช้คำให้ตรงความนิยม
คำที่มีความหมายเหมือนกัน มักใช้ต่างกันตามความนิยม เช่น คำที่มีความหมายว่า มาก ได้แก่ ชุก ใช้กับผลไม้ ชุม ชุกชุม ใช้กับสัตว์ คนไม่ดี ความเจ็บไข้ ดก ใช้กับสิ่งที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ เป็นต้น
๒.๓ ใช้คำให้เหมาะสมกับกาลเทศะบุคคล
ใช้คำให้สุภาพและเหมาะสมกับโอกาส สถานที่ และบุคคล
๒.๔ การใช้คำไม่ซ้ำซาก
เลือกใช้คำที่มีความหมายใกล้เคียงกัน เพื่อให้เกิดความแตกต่าง ดึงดูดความสนใจ
การเรียงร้อยประโยค
๑. การเชื่อม
– คล้อยตาม = และ ทั้ง ทั้ง…และ อีกทั้ง รวมทั้ง อนึ่ง อีกประการหนึ่ง
– ขัดแย้ง = แต่ แต่ทว่า แม้ แม้แต่ แม้ว่า กว่า…ก็
– เลือก = หรือ หรือไม่ก็ มิฉะนั้น มิฉะนั้น…ก็
– เหตุผล = จึง เลย เพราะฉะนั้น…จึง
– ลำดับเวลา = แล้ว แล้วจึง แล้วก็ และแล้ว ต่อจากนั้น
– เงื่อนไข = ถ้า แม้…ก็ หากว่า เมื่อ…ก็
๒. การซ้ำ
กล่าวซ้ำคำเดิมในประโยคถัดไป อาจมีวิเศษณ์ชี้เฉพาะ นี่ นั่น โน่น เช่น ผลไม้ที่รับประทานมีทั้งส้ม กล้วยหอม และมะละกอ ส้มหมดก่อน ที่สุดกล้วยหอมยังเหลืออยู่บ้าง มะละกอไม่มีใครแตะต้องเลย
๓. การละ
ละคำที่ซ้ำกับคำในประโยคแรก เช่น ดวงตะวันเริ่มผุดขึ้นตรงขอบฟ้า เป็นรูปกลมแสงสด เริ่มทอแสงจ้าขึ้นเรื่อย ๆ ในไม่ช้าก็เปล่งรัศมีเรืองสว่างไปทั่วโลก (ละคำ ดวงตะวัน ในประโยคหลัง)
๔. การแทน
นำคำหรือวลีอื่นที่มีใจความอย่างเดียวกันมาแทน เช่น ทุกคนได้เห็นลูกช้าง มีความยินดี จับงวง ลูบใบหู ส่งกล้วยให้กิน ฉันเองก็เช่นกัน
การใช้สำนวน
๑. ลักษณะของสำนวนไทย
สำนวนไทยมีลักษณะเป็นคำคมที่มีความหมายโดยนัย ต้องอาศัยการตีความ อาจแสดงโดยการเปรียบเทียบ สอดแทรกความคิดเห็น หรือคำติชม มีสัมผัสคล้องจองเพื่อให้เกิดความไพเราะ
๒. ประเภทของสำนวนไทย
๑) สำนวน มีความหมายในเชิงเปรียบเทียบ อาจมีเสียงสัมผัสคล้องจอง เช่น ปีกกล้าขาแข็ง ผักชีโรยหน้า
๒) คำพังเพย กล่าวลอย ๆ เป็นคำติชมหรือแสดงความคิดเห็น เช่น เกลือเป็นหนอน กบเลือกนาย
๓) สุภาษิต คติสอนใจให้ปฏิบัติในสิ่งที่ดีงาม เช่น ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว
๔) อุปมาอุปไมย เปรียบเทียบระหว่างสิ่งหนึ่งกับสิ่งหนึ่งเพื่อให้เกิดภาพพจน์ เช่น กินเหมือนหมู
๓. การใช้สำนวนไทย
การใช้สำนวนไทยควรศึกษาความหมายของสำนวนก่อน แล้วใช้สำนวนให้ถูกต้องตามคำเดิม ตรงความหมาย สอดคล้องกับเรื่องราวที่ต้องการสื่อสาร พอเหมาะไม่ฟุ่มเฟือย และเหมาะสมกับกาลเทศะ เช่น
– สุนัขเรื้อนตัวนี้ดูน่าเกลียดน่าชัง ควรใช้คำว่า น่าเกลียด เพราะ น่าเกลียดน่าชัง ใช้กับเด็ก
– เขาจะทิ้งไพ่ใบสุดท้าย ก่อนลาจากวงการนี้ ควรใช้คำว่า ทิ้งทวน หมายถึง ทำเป็นครั้งสุดท้าย
– สำนวนที่ใช้ผิดคำเดิม เช่น ปรักหักพัง (ไม่ใช้ สลักหักพัง) คาหนังคาเขา (ไม่ใช้ คาหลังคาเขา)
๔. คุณค่าของสำนวนไทย
สำนวนไทยนับว่าเป็นศิลปะทางภาษาที่เป็นมรดกสืบทอดต่อกันมา มีความไพเราะสละสลวย ช่วยสื่อความหมายได้ชัดเจนขึ้น ให้ข้อคิด สะท้อนความเชื่อ และสืบสานวัฒนธรรมมิให้สูญหาย
การสะกดคำ
๑. คำที่ประวิสรรชนีย์และไม่ประวิสรรชนีย์
๑) คำที่ประวิสรรชนีย์
(๑) คำไทยแท้ที่ออกเสียงสระอะ ไม่มีพยัญชนะสะกด เช่น กะทัดรัด ขะมักเขม้น ปะทะปะทัง
(๒) คำจากภาษาอื่นที่พยางค์ท้ายออกเสียงสระอะ เช่น พันธนะ ศิลปะ สวัสติกะ อมตะ
(๓) คำกร่อนที่กลายเสียงจากภาษาอื่น เช่น ฉะนั้น (กร่อนจาก ฉันนั้น) ตะปู (กร่อนจาก ตาปู)
(๔) คำจากภาษาอื่น พยางค์ที่ออกเสียงสระ อะ เต็มมาตรา เช่น กะละมัง บะหมี่ ดะโต๊ะ กำมะถัน
(๕) พยางค์ต้นหรือกลางที่มีพยัญชนะควบ กร คร ชร ตร ปร พร สร เช่น กระจง คระไล ชระง่อน
(๖) คำอัพภาส หรือคำซ้ำอักษรหน้าศัพท์ออกเสียงสระ อะ เช่น คะครื้น (ครื้น) ยะยิ้ม (ยิ้ม)
๒) คำที่ไม่ประวิสรรชนีย์
(๑) พยางค์ที่ออกเสียง อะ แต่ไม่ใช่พยางค์สุดท้าย เช่น กตัญญู คติ สฤษฏ์ อคติ
(๒) พยางค์ที่เป็นอักษรนำ เช่น ขนม ขยะ ฉมวก ฉงน สนาม
(๓) ตัวสะกดที่ออกเสียง อะ เช่น ปรกติ สัปดน อลหม่าน
(๔) คำเฉพาะที่ได้รับการยกเว้น เช่น ณ (แปลว่า ใน ณ ที่นี้) ธ (แปลว่า เธอ ธ ประสงค์ใด)
(๕) คำจากภาษาเขมรที่อ่านออกเสียงอย่างอักษรนำหรือออกเสียง อะ ไม่เต็มเสียง
(๖) คำสมาส เช่น ภารกิจ รัตนตรัย วีรชน สาธารณสุข อิสรภาพ
(๗) พยางค์ต้นหรือกลางที่ออกเสียง อะ ของคำจากภาษาอังกฤษ ยุโรป ประวิสรรชนีย์หรือไม่ก็ได้
๒. การใช้ -ำ -ัม -รรม ไ- ใ- -ัย
๑) การใช้ -ำ
(๑) ใช้กับคำไทยแท้ เช่น กำ จำ นำ ดำ ลำ ทองคำ รำมะนาด
(๒) ใช้กับคำที่แผลงมาจากภาษาอื่น เช่น กำแหง (แข็ง) ตำรวจ (ตรวจ) รำไพ (รวิ)
(๓) คำเขมรที่ลงอาคม คือ ทำคำกริยาให้เป็นนาม เช่น กำเนิด (เกิด) บำเพ็ญ (เพ็ญ) อำนาจ (อาจ)
(๔) คำภาษาอื่นๆ เช่น กำมะลอ กำยาน รำมะนา สำปั้น
๒) การใช้ -ัม
(๑) คำบาลีสันสกฤตที่มีพยัญชนะวรรค ปะ (บ ป ผ ฝ พ ฟ ภ ม) ตามหลัง เช่น คัมภีร์ สัมมา อัมพร
(๒) คำที่เกิดจากคำนฤคหิตสนธิกับพยัญชนะวรรค ปะ เช่น สัมปชัญญะ (สํ + ปชญญ)
(๓) คำที่มาจากภาษาอังกฤษ เช่น กรัม รัมมี่ ปั๊ม สกรู
๓) การใช้ -รรม
ใช้กับคำสันสกฤตที่มี “รฺม” ประสมอยู่ เช่น กรรม จรรม ธรรม
๔) การใช้ ไ (ไม้มลาย)
(๑) ใช้กับคำไทยแท้ทุกคำ เช่น ไกล ไต่ ไจ ไป ไฟ ไหล ไส ไว
(๒) คำที่มาจากภาษาเขมร เช่น ไข ได ไถง ไผท
(๓) คำที่มาจากภาษาสันสกฤต เช่น ไพบูลย์ ไอศวรรย์ ไศล
(๔) คำบาลีสันสกฤตที่แผลงมาจาก อิ, อี, เอ เช่น ไมตรี (แผลงจาก เมตฺติ) ไพจิตร (แผลงจาก วิจิตร)
(๕) คำที่มาจากภาษาอื่น ๆ เช่น ไมล์ อะไหล่ เจียระไน ไวตะมิน ไหหลำ ไอร์แลนด์
๕) การใช้ ใ (ไม้ม้วน)
คำไทยแท้ ใกล้ ใคร ใคร่ ใจ ใช่ ใช้ ใด ใต้ ใน ใบ ใบ้ ใฝ่ ใย สะใภ้ ใส ใส่ ให้ ใหญ่ ใหม่ หลงใหล
๖) การใช้ -ัย
ใช้กับคำที่มาจากภาษาบาลีสันสกฤตเท่านั้น รูปเดิมของคำมีตัว ย ตาม เช่น วินัย (วินย) สมัย (สมย)
๓. การใช้เครื่องหมายทัณฑฆาต ( ์ )
๑) ใช้กับคำที่มาจากภาษาบาลีสันสกฤต อังกฤษ เช่น สังข์ องค์ สงฆ์ จันทร์ ปอนด์ ไมล์
๒) ตัวการันต์อาจเป็นพยัญชนะตัวเดียวหรือหลายตัวก็ได้ เช่น รักษ์ ลักษณ์ ลักษมณ์ ยนตร์ อินทร์
๓) ตัวการันต์อาจอยู่กลางคำก็ได้ เช่น ฟิล์ม เสิร์ฟ โอห์ม เทอร์โมมิเตอร์ ฟังก์ชัน
๔) ตัวการันต์อาจมีรูปสระกำกับก็ได้ เช่น โพธิ์ สิทธิ์ กษัตริย์ พันธุ์ บาทบงสุ์
๕) พยัญชนะสะกดที่ควบกับ ร ใช้เป็นตัวการันต์ไม่ได้ เช่น จักร มิตร สมุทร นริศร
๖) พยัญชนะสะกดที่ควบกับ ร ใช้เป็นตัวการันต์ได้ เพราะไม่ใช่ตัวสะกด เช่น พักตร์ ศาสตร์
